Okullarda Orman

•  Okullarda Orman 

 Program çocuklarda çevre bilinci oluşturmasının yanında, başta okullarda orman timinde yer alan öğrencilere olmak üzere programa katılanlara güçlü bir kimlik kazandırması, grup çalışması alışkanlığı aşılaması, gözlem yapma ve raporlama yeteneğini geliştirmesi bakımından da ayrı bir öneme sahiptir.               

Program ormanların tüm işlevselliğini (kültürel, ekolojik, ekonomik, sosyal vb.) yansıtacak bir biçimde çalışılmalı, ormanın çok amaçlı kullanım şeklinin günümüz dünyasının bir gerçeği olduğu vurgulanmalıdır. Orman, ormancılık, orman ürünleri ve geri dönüşüm birbiriyle doğrudan bağlantılı konulardır. Ormanlar, yenilenebilir malzemelerden geri dönüşüm sağlayan sürdürülebilir bir toplumda, yaşam için önemli ve vazgeçilmez bir rol oynayacaklardır.        Okullarda Orman Programı, dünya çapında okul çağındaki çocuklarda aktif, katılımcı ve bilimsel yollar izlenerek yapılan çevre eğitimiyle orman ve ormana ait değerlerin bilincinin oluşmasını amaçlar. Ormanın sadece ağaçlar topluluğu değil, aynı zamanda içinde binlerce tür canlı ve cansız varlığı barındıran ekolojik bir sistem olduğu, yaşamımızda son derece önemli bir yere sahip olduğu gerçeği çeşitli araçlarla kavratılmaya çalışılır ve bu amaç doğrultusunda öğrencilerin ormanları ormanda öğrenmesi hedeflenir. Okullarda Orman Programı için oluşturulan Orman timi tarafından yapılan tüm çalışmalar, farklı tekniklerle, okulun diğer öğrencilerine, velilere, kısaca tüm yakın çevreye duyurulur.

ORMANLAR, AĞAÇLAR VE İKLİM HAKKINDA 10 SORU
İklim ve iklim değişikliği ile ilgili birçok tartışma yapılmaktadır. Bu tartışmalarla; sorunu ve çözümü anlamaya yönelik çok
fazla soru ortaya çıkmıştır.
Bu metinde ormanlar, ağaçlar ve iklim ile ilgili olarak en çok sorulan 10 soruyu özetledik ve bunlara kısa cevaplar
vermeye çalıştık. Bu kısa cevaplar soruyu tüm açılarıyla ele almamaktadır. Ayrıntılı bilgi almak için araştırma yapmanız
tavsiye ederiz.
1. SERA ETKİSİ NEDİR VE NEDEN İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNE YOL AÇMAKTADIR?
Artık herhangi bir şüphe bulunmamakla birlikte Dünya'nın iklimi değişiyor. Son 100 yıl boyunca insanlar tarafından
yapılanlar, yani orman alanların azalması, benzin ve doğal gaz yakılması, atmosferdeki CO2 oranlarının Dünyanın hiç bir
zaman sahip olmadığı seviyelere çıkmasına neden olmuştur.
Atmosfer bir gaz tabakası olarak gezegenimizi sarmalamaktadır ve bir sera içerisindeki cam ile aynı işlevi görmektedir.
Güneş ışığı bu tabaka içinden geçer ve Dünya tarafından ısı olarak emilir.

Bu ısının bir kısmı uzaya geri gönderilmektedirancak, şu anda atmosferde bulunan ekstra CO2 miktarı yüzünden ısı içeride hapsedilmektedir.

İklim değişikliklerinin nedeni sonucunda Dünyanın sıcaklığı artmaktadır. Son 100 yıl içerisinde küresel yüzey sıcaklığı 0.7
derece artış göstermiştir. Sonraki 100 yıl için ise bilim insanlarının tahminleri 1.5 ila 6 derecelik bir ısı artışı yönünde
beklenmektedir.
Bu, birçok değişikliğe neden olabilir. Kutup bölgelerindeki buzulların erimeye başladığını şimdiden görebilmekteyiz.
Sonucunda ise; Deniz seviyelerinin alçakta olan karaları kaplayacak kadar yükselmesi ve adaların batması
beklenmektedir. Daha fazla fırtına, daha fazla yağmur ve daha fazla çölleşme ile karşı karşıya kalacağız. Bu sorunların
tümü insanlar ve dünya üzerindeki hayat için çok büyük etkileri olacaktır. İnsanlar evlerinden ayrılmak zorunda
kalabilecek, bazı türlerin soyu tükenecektir.
Umutlar tükenmek üzere, ancak tamamen çaresiz değiliz. Şu anda harekete geçmemiz halinde bu sorunlar ile ilgili
olarak sonraki 100 yıl içerisinde oldukça büyük bir fark yaratabiliriz. Ağaç dikilmesi, iklim değişikliği ile mücadele için
gerekli yollardan bir tanesidir. Enerji tasarrufu ise başka bir şeydir. Buna ek olarak yeni çözümlerin bulunması da bir
başka yol olarak görülebilir. Bunların tamamı önemlidir.
2. KARBON DÖNGÜSÜ NEDİR VE İKLİMİ NASIL ETKİLEMEKTEDİR?
Karbon çevremizde farklı yerde bulunmaktadır; okyanuslarda ve göllerde çözünmüş halde, bitki ve
hayvanlarda biyokütle olarak, atmosferde CO2 gazı olarak, kaya ve toprakta veya benzin, kömür
olarak.
Karbon sürekli olarak farklı karbon kaynakları arasında geçişler yapmaktadır ve karbon stokları,
karbon döngüsü ile sürekli olarak değişmektedir. Karbon temel olarak CO2 formunda bulunmaktadır
ve karbon stokları sürekli olarak CO2 emilimi sağlayarak atmosferdeki konsantrasyonu düşürmektedir.

İnsanlar ve Karbon Döngüsü
İnsanlar, fosil yakıtların kullanılması ve ormanların kesilmesi ile her yıl atmosfere 7.900 milyon ton karbon salınmasını
sağlamaktadır. Göller, okyanuslar ve ağaçları kesilmiş olan araziler 4.600 milyon ton karbon tutmaktadır. Bu da her yıl
atmosferdeki karbon miktarını 3.300 milyon tona kadar arttırdığımız anlamına gelmektedir. Buna gerek yoktur.
Bu durum ile başa çıkılması için öncelikle daha az CO2 salınması gerekmektedir ve karbonun yeni mevcut ormanlarda
ve ahşap ürünlerinde tutulmasının yanında, kömür, petrol ve gaz gibi enerji kaynakları için alternatifler üretilmesi
gerekmektedir.
Bazı Rakamlar
Avrupa'daki ormanlar (Rusya dışında) 9.552 milyon ton karbon tutmaktadır. Bu miktar her yıl 115.83 milyon ton karbon
olarak artış göstermektedir. Rusya'daki ormanlar 37.000 milyon ton karbon tutmaktadır ve 440 milyon ton miktarında
olmak üzere yıllık karbon artışına sahip olmaktadır.
3. AĞAÇ DİKİLMESİ İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ İÇİN NEDEN FAYDALI BİR ŞEYDİR?
Atmosferdeki CO2 miktarını azaltmanın iki yolu vardır. Daha az CO2 salabiliriz ve atmosferdeki CO2 miktarını tutarak,
depolayabiliriz. Ağaçlar her ikisini birden yapabilmektedir!
Ormanlar iklimin düzeltilmesinde anahtar rol oynamaktadır, çünkü ağaçlar fotosentez yaparak atmosferdeki CO2'yi
almaktadır ve ağaç organik madde içerisinde CO2'yi saklamaktadır.
Fotosentez
Güneşten alınan enerjiyi kullanan yeşil yapraklar havadan CO2 emmektedir.
Yaprak hücreleri içinde CO2 su ile bir araya gelmektedir ve şeker maddesi olan glikoza dönüştürmektedir.
Ağaç glikozu oduna, dallara, meyvelere, yapraklara, köklere vs. dönüştürmektedir.
Bu şekilde, CO2 karbon olarak ağacın içinde kalmaktadır. Tek bir atık maddesi bulunmaktadır; OKSİJEN.
Fotosentez: CO2 + Su + Güneş ışığı —»■ Şeker + Oksijen
Solunum
Bir bitkinin yalnızca yeşil kısımları fotosentez yapabilir. Bitkinin diğer kısımlarının tamamı yalnızca nefes alır ya da verir;
tıpkı hayvanlar ve fotosentez yapmayan diğer organizmalar gibi. Karanlıkta ise ağacın tamamı nefes verir.
Solunum: Şeker + Oksijen —»■ CO2 + Su + Enerji
Büyüme ve CO2 Tutma
Ağaç büyümeye devam ettiği sürece nefes alırken verdiğinden daha fazla CO2 emecektir. Bir ağaç tamamen
büyüdüğünde ise fotosentez yaptığı sürece nefes alabileceği sabit bir duruma gelir.
Ağacın yaşlanmasının ve bozulmaya başlamasının ardından fotosentez ile emdiğinden daha fazla CO2 salınmaya
başlayacaktır. Ağaç tamamen çürüdüğünde ise ağaç içindeki bütün CO2 bağları atmosfere dönecektir.
Ormancılık ve CO2 Depolama
Ormancılık insanların karbon döngüsü içinde aktif bir rol almaları için gereken bir yöntemdir. CO2 emebilen bitkiler
dikebiliriz ve yeteri kadar büyüdüklerinde saldıklarından daha az CO2 emmeleri için bunları hasat edebiliriz.
Her ağaç dikişimizde bir tanesini kesersek, ormandan kestiğimiz ağaçlar CO2 açısından nötr olacaktır. Normalde hasat
edilmiş olan alandan daha büyük bir alana ağaçlar dikersek de daha fazla CO2 emilmesini sağlarız ve bu şekilde daha
fazla Co2'yi hapsedebiliriz. Swedish Agricultural University tarafından yapılan bir araştırma göstermiştir ki bir orman ne
kadar hızlı büyürse, o kadar fazla CO2 emilir.
İklim açısından bakıldığında ise ormanların yetiştirilmesinin ve ağaçların yalnız bırakılmak yerine kullanılmasının daha
faydalı olacağı görülebilecektir; tabi ki bunun için bir ormanın sürdürülebilir bir şekilde yönetilmesi ve bütün çevresel
sorunların üretim aşamasında değerlendirilmesi gerekmektedir. Sürdürülebilirlik için aynı zamanda eski ormanlara da
ihtiyaç olduğunun hatırlanması gerekmektedir.
Kestiğimiz ağaçlarda bol miktarlarda karbon bulunmaktadır. Bu karbon miktarı ahşap ürünlerinde uzun yıllar boyunca
tutulabilmektedir.
Aşağıdaki tablo farklı yaşlarda ortalama bir ağaçta ne kadar CO2 ve karbon tutulduğunu göstermektedir:

Düşünce için yiyecek!
Bir Dane senede yaklaşık olarak 10 ton CO2 tutmaktadır. Olgun bir ağaç ortalama olarak 5 ton CO2 içerir. Çok basit bir
şekilde diyebiliriz ki, CO2 açısından nötr bir hale gelmek için her birimiz senede iki ağaç dikmeliyiz. Ancak: Olgun bir
ağacın elde edilmesi için birçok ağaç dikilmesi gerekmektedir.
4. AHŞAP KULLANIMI NEDEN ÇEVRE AÇISINDAN FAYDALI OLMAKTADIR?
Ağaç ahşap ürün olarak CO2'yi karbon formunda tutmaktadır. 1 m3 ahşap yaklaşık olarak 1 ton CO2 içermektedir. Evler,
köprüler, mobilyalar, kâğıt vs. için ahşap kullanmamız halinde ürün mevcut olmaya devam ettiği sürece karbon
atmosferden uzak tutulacaktır.
Avrupa'da yapılan tahminler göstermektedir ki ahşap ürünlerinde yaklaşık olarak 60 milyon ton karbon biriktirmekteyiz.
Malzeme olarak ahşap kullanılmasının çevre için bazı faydaları bulunmaktadır:
• Ahşap ürünlerinin yaşam süresi daha uzundur. Ortalama yaşam döngüsü ise gazeteler için 2 ay, bina
malzemeleri için 75 yıldır.
• Ahşap ürünleri genellikle geri dönüştürülebilir niteliktedir ve karbon depolanmaya devam etmektedir.
Son olarak ahşap ürünleri yakılabilir ve CO2 açısından nötr bir şekilde kullanılabilir.
• Ahşap beton, çelik, alüminyum ve plastik gibi enerji açısından daha yoğun olan ürünlerin yerine kullanılabilir.
Bir örnek:
Bir ev için 1 m3 ahşap kullanmamız halinde atmosferden 1 ton CO2 almış oluruz. Karbon ahşap malzeme içinde kalır.
Üretilmesi daha zor olan ürünlerden 1 m3 beton, çelik, plastik ya da alüminyum yerine 1 m3 ahşap kullanmamız
durumunda ortalama 1 ton daha CO2'yi atmosferden uzaklaştırmış oluruz.
Yani farklı malzemeler kullanmamız ve yapım için 1 m3 ahşap kullanmamız durumunda 2 ton CO2'yi atmosferden
uzaklaştırmış oluruz.
Karşılaştırma yapılması halinde 1 ton CO2'nin 430 litre yanmış benzine eşit olduğu görülecektir.
5.Ahşap nasıl geri dönüştürülebilir?
Ahşap yenilenebilir ve çok yönlü bir ham maddedir ve birçok yaşam döngüsüne sahip olmaktadır:
1. Ahşap ürünleri
Kereste kesilir ve doğrudan bina malzemesi, mobilya, kağıt, paketleme malzemesi olarak kullanılır.
2. Geri dönüştürme
Kullanılmış inşaat kerestesi ve diğer ahşap malzemeler yeniden kullanılabilir. Bunlar aynı zamanda kesilebilir ve lifler için
kullanılabilir. Kağıt tekrar tekrar geri dönüştürülebilmektedir.
3. Biyoenerji
Ahşap ürünleri yakılabilir ve CO2 açısından nötr bir şekilde kullanılabilir. Kesim değirmenlerinden ve diğer odun
sanayilerinden elde edilen atık/çift ürünler bir enerji kaynağı olarak sıklıkla kullanılabilmektedir. Ahşabın geri
dönüştürülmesi ile toplan CO2 tasarrufları açık bir şekilde artış göstermektedir.
6. Dünyanın ormanlarını ve iklimi ahşap kullanarak yok mu ediyoruz?
ILIMAN İKLİMLERDE ORMANCILIK
Tropikal ve yarı tropikal ormanlardaki ağaçlar arasında büyük bir fark vardır. Avrupa'da (ve Asya'da) ormancılık sektörü
orman yönetiminin geleceği doğa ile iletişim ve yeniden ağaçlandırma ile bağlantılı olduğunun farkındadır. Geçmişte elde
ettiğimiz kötü deneyimler, orman alanının arttırılması için bir ağacın düşmesinin ardından yeni bir ağaç dikmemiz
gerektiğini göstermiştir. Avrupa ve Asya'daki ormanlar sürekli olarak büyümektedir. Avrupa'nın ormanları her yıl
510.000 hektar atış göstermektedir ve yıllık büyümenin yalnızca %64'ü hasat edilmektedir.
TROPİKAL VE YARI TROPİKAL ORMANLARDA AĞAÇSIZLAŞMA
Tropikal ve yarı tropikal ülkelerdeki ormansızlaşma durumları çok büyük bir sorun olarak ortaya çıkmaktadır ve bunlar
hem ekolojik, hem de iklimsel olarak meydana gelmektedir. Tropikal yağmur ormanları genellikle dünyanın ciğerleri
olarak bilinmektedir. Eski ve büyük olmalarının yanına yüksek miktarlarda hayvan ve bitkiye ev sahipliği yapmaktadır. Ne
yazık ki yağmur ormanlarının büyük bir kısmı her gün kereste için hasat edilmektedir. Bu sürdürülebilir bir uygulama
değildir.
Dünyanın genelinde, 13 milyon hektar orman her yıl bu sebepten kesilmektedir. Bu durum; Yunanistan'ın boyutlarına
eşdeğer bir alandır. Yağmur ormanlarının temizlenmesi küresel CO2 emisyonlarının %20'sine neden olmaktadır.
Dünyanın genel durumuna bakıldığında yağmur ormanlarına sahip olan ülkeler genellikle fakir ülkelerdir ve buralarda
yaşayan insanların çoğu bu kaynakları kullanmaktan başka bir çaresi yoktur. Bu nedenle, iklim değişikliği ile mücadelenin
önemli bir parçası olarak yağmur ormanları açısından zengin olan ülkeler ile fakir ülkeler arasında ormanların nasıl
korunması gerektiğine ilişkin bilgilendirme ve anlaşmalar yapılması gösterilebilir.
7. Sürdürülebilir Ormancılık Nedir?
Ormanların sürdürülebilir bir şekilde yönetilmesi ormanların ekolojik, ekonomik, sosyal ve kültürel değerlerinin
de düşünülmesi anlamına gelmektedir. Orman sektöründeki yöneticileri, ahşap üretilmesi ve geliştirilmesi için
ormanı kullanmaktadır, ancak aynı zamanda orman sağlığının korunmasının yanında alternatif ve ticari olmayan
orman kullanımlarını (turizm gibi) dikkate almak durumundadır.
Sürdürülebilir ormancılık içinde çevre konusunda çalışanlar aşağıdakilerin yapılması konusunu dikkate almalıdır:
• Ormanların işaretlenmesi ve ağaç üretimi için gereken alanların ayrılması için yeşil orman planlarının
yapılması.
• Temel habitatların ve özel değerlendirme gerektiren diğer çevrelerin dikkate alınması için.
• Biyolojik çeşitlilik için bir temel oluşturulması amacıyla ayakta ve devrilmiş olan kuru ağaçların
bırakılması.
• Ağaçkakan deliklerine sahip olan eski ağaçların ayakta durmalarını sağlamak, karınca yuvalarını vs.
dikkate almak.
• Su kanalları boyunca koruma alanları oluşturulması.
• Eski ormanlara sahip olan alanların ayakta durmalarını sağlamak.
Sertifikasyon
Ormanlar, ağacın sürdürülebilir bir şekilde gelişmesini garanti eden, PEFC ve FSC gibi kurumlar tarafından
belgelendirilmektedir. Danimarka'da orman alanlarının %39'u ya da 206 357 hektarı belgelendirilmiştir.
8. Dünyada Ne Kadar Orman Bulunmaktadır?
Ormanlar dünya yüzeyinin yüzde 30'unu kaplamaktadır. 2005 yılında ormanlar tarafından kaplanmış olan
toplam alan 4 milyar hektardan daha azdır. (1 hektar = 100 m x 100 m = 10 000 m2). Bu alan 10.000 yıl önce
tarımın ortaya çıktığı tarihte bundan üç kat daha fazlaydı.
Ormanlar dünya çapında düzensiz bir şekilde dağılım göstermektedir. Dünyadaki ormanların 3'te 2'sine sahip
olan ilk 10 ormanlık ülke şu şekildedir; Rusya, Brezilya, Kanada, ABD, Çin, Avustralya, Demokratik Kongo
Cumhuriyeti, Endonezya, Peru ve Hindistan dır.
9.Ormanlar Gezegeni Nasıl Korumaktadır?
Ağaçlar birçok doğal ekosistem için temel niteliğinde olmaktadır. İstikrarlı bir iklim oluşturulması ve erozyonun
engellenmesini sağlarlar. Sahilleri dalgalardan ve okyanus akıntılarından korumanın yanında, kum tepelerini
sabitleştirerek yer altı suyunu korurlar ve çölleşmenin yayılmasını engellerler.
Orman biyolojik çeşitlilik için çok önemlidir. Bildiğimiz bölgesel hayvan ve bitki çeşitlerinin yüzde 90'ı ormanlarda
bulunmaktadır.
Ağaçlar ve çalılar dünya genelinde kırsal alanlarda yaşayan kişiler için çok önemli rol oynamaktadır. Orman
bizlere kereste, yakacak odun, yiyecek, hayvancılık için yem, yakıt, kauçuk, ilaç ve yeni teknolojilerde
kullanabileceğimiz yeni malzemeler ve daha da fazlasını sunmaktadır.
Dünyadaki ormanlar Dünya yüzeyinin yalnızca yüzde 10'unu kapsamaktadır, ancak hem kara, hem de denizde
yapılan fotosentezin yüzde 42'sini karşılamaktadır.
10. Ne yapabiliriz?
İklim değişikliği için başlama noktası olarak ormanı kullanmamız halinde önce bazı şeyler yapmamız gerekir:
• Sahip olduğumuz ormanları korumamız ve bunları sürdürülebilir bir şekilde yönetmemiz gerekmektedir.
• Küresel ormansızlaşmanın (yani dünyadaki tüm orman alanlarının aynı oranda korunması) azaltılması
gerekir.
• Kaybettiğimiz ağaçları yeniden dikmemiz ve daha da fazla ağaçlandırma yapmamız gerekir.
• Yeni ormanların da ortaya çıkabilecek olan iklim değişikliklerine adapte edilmesi için ormanlaştırma
çalışmalarının yapılması gerekmektedir.
• Ağacı bir malzeme ve biyoenerji materyali olarak kullanmamız, yenilenebilir enerji kaynakları ve beton,
çelik vb. malzemeleri değiştirmemiz gerekmektedir.
ANCAK, YAPMAMIZ GEREKEN DAHA FAZLA ŞEY VARDIR:
ENERJİ TASARRUFU
Daha az enerji kullanabiliriz. İşte bazı basit fikirler; kendiniz ne yapabileceğini keşfedin:
• Bisikletinizi alın.
• Arabanız yerine tren ya da otobüs kullanın.
• Uçmadan seyahat edin.
• Enerji tasarruflu ampuller kullanın; 6 - 15 kat daha uzun çalışmaktadır.
• Kullanmadığınızda ışıkları ve elektrikli aksamları kapatın. Bekleme modlarını kullanmayın.
• Kısa duşlar alın.
• Çamaşır kurutma makinesi kullanmak yerine kıyafetlerinizi asarak kurutun.
• Evinizi ısı yalıtımını yaptırın.
• Yeni enerji yöntemleri kullanın; güneş, rüzgar ve biyoenerji.
• Daha az et yiyin.
• Yerel malları satın alın ve kendi ürünlerinizi yetiştirin.
YENİ ÇÖZÜMLER ÜRETİN VE KEŞFEDİN
İklim değişikliği ile insanlık büyük bir sınav vermektedir; ancak bu aynı zamanda birçok insanın yeni teknolojik ve
sosyal çözümler üretmeye çalışması ile heyecan verici bir süreçtir. Bunun için hem çocuklar, hem de yetişkinler
katkıda bulunabilir. Merak ve zekânın yanında, bu konuda çalışma yapacak olan birçok insana ihtiyacımız vardır.
Bilgilerimizi yeni şekillerde kullanmak için yaratıcılığa ihtiyaç duyarız. Ayrıca herkesin süreç kapsamında yer
alabilmesi için tutkuya ihtiyacımız vardır. Yani başlamak için, bu durum hepimiz için bir dönüm noktası olabilir.
Kaynaklar:
Tackle Climate Change: Use Wood, European woodworking industries, 2006;
Clear and Present Danger: AConverstion with nobel laureate Steve Chu on the risks of climate change,
www, copenhagenclimatecouncil. com, 2008.